Bí xanh: Thành phần dinh dưỡng, lợi ích đối với sức khỏe và những lưu ý cần tránh

Giới thiệu về bí xanh

Nguồn gốc

Bí xanh hay bí đao, bí phấn hoặc bí trắng, là loài thực vật thuộc họ bầu bí dạng dây leo, trái ăn được, thường dùng nấu lên như một loại rau.

Nguồn gốc của bí xanh là vùng Đông Nam Á nhưng nay phổ biến trồng khắp từ Nam Á sang Đông Á. Cây bí xanh cần sức nóng mới mọc nhưng trái của nó thì chịu được nhiệt độ thấp, có thể để qua mùa đông mà không hư mặc dù dây bí xanh chỉ mọc một năm, đến đông thì tàn. Lá bí xanh xòe, hình bầu có lông giáp, bề ngang 10–20 cm. Hoa bí xanh sắc vàng, mọc đơn.

Khi còn non, quả bí có màu xanh lục, bên ngoài có phủ lớp lông tơ. Qua thời gian, quả ngả màu nhạt dần, lốm đốm “sao” trắng và thêm lớp phấn như sáp. Quả bí xanh già có thể dài đến 2 m, hình trụ, trong có nhiều hạt dáng dẹp. Bí xanh thường trồng bằng giàn nhưng cũng có thể để bò trên mặt đất như dưa.

Thành phần dinh dưỡng

Trong thành phần của bí xanh phần lớn là nước, không chứa lipid, với hàm lượng natri rất thấp. Cứ 100g bí xanh có 0,4g protid, 2,4g glucid, 19 mg canxi, 12 mg photpho, 0,3 mg sắt và nhiều loại vitamin như Caroten, B1, B2, B3, C,…

Bên cạnh đó, bí xanh chứa hàm lượng dầu thực vật cao, rất có lợi cho da và tóc. Hạt bí, vỏ bí, lá bí, dây bí, hoa bí đều có thể làm thuốc và là thức ăn hằng ngày rất tốt. Ngoài ra, bí xanh còn có tác dụng trong phòng, chữa một số bệnh như: táo bón, giảm viêm tấy, chống ho, hen suyễn…

Phân biệt bí đao và bí xanh

Nhiều người vẫn quả quyết rằng bí đao và bí xanh là hai loại khác nhau. Có người gọi bí đao là bí có màu xanh nhạt còn bí xanh màu đậm hơn. Thực hư chuyện này ra sao? Muốn phân biệt bí đao – bí xanh cần dựa trên tiêu chí nào?  Vấn đề được nhiều người quan tâm, từng châm ngòi cho nhiều cuộc tranh luận nảy lửa trên các diễn đàn trên các trang mạng xã hội.

Theo các chuyên gia nông nghiệp, bí đao hay bí xanh, thực chất đây là hai tên gọi dành cho cùng một giống bí có tên tiếng anh là Benincasa Cerifera Savi. Đây là loài thực vật đặc trưng thuộc họ bầu bí có thân dạng dây leo được trồng bằng giàn hoặc bò dưới mặt đất. Hoa và trái có thể ăn được để tăng cường vitamin cho cơ thể.

Quan sát bằng mắt thường, lá bí đao – bí xanh có màu xanh đậm, bề mặt có lông giáp. Quả bí khi còn non có màu xanh lục với lớp lông tơ bao quanh. Đến khi quả đạt kích cỡ thu hái, màu sẽ nhạt đi, vỏ bên ngoài có thêm lớp phấn như sáp. Trái bí đao – bí xanh có thể dài – ngắn tùy vào chất lượng đất, kỹ thuật trồng nhưng có thể dài tới 2m.

Tùy địa phương sẽ có tên gọi bí đao hoặc bí xanh

Tại Việt Nam, bí đao – bí xanh được trồng ở hầu hết các tỉnh thành. Mỗi địa phương sẽ cho chất lượng thương phẩm quả khác nhau. Người dân tùy vào sở thích, mục đích cá nhân có thể thu hoạch quả lúc to hay nhỏ để chế biến thành các món ăn khác nhau.

Dưới đây là một vài nhánh nhỏ trong chủng loại bí đao – bí xanh được trồng ở Việt Nam:

• Bí trạch: Hình thức quả thon nhỏ, gây ấn tượng với lớp cùi dày, ruột đặc – chắc, bí nấu lên ăn đậm đà, ngọt thanh, bảo quản được trong vài tháng sau khi thu hoạch ở điều kiện mát mẻ, thoáng đãng.
• Bí bầu: Hình thức quả cong dài dễ nhận biết, lớp cùi mỏng màu xanh trong, ruột xốp khi ăn có vị chua nhẹ. Bí bầu ghi điểm với nông dân nhờ năng suất cao, nhưng chỉ bảo quản được trong thời gian ngắn sau khi thu hoạch. Nếu để lâu trái bí có thể bị thối bên trong ruột dù lớp vỏ bên ngoài vẫn cứng và không có dấu hiệu hư hỏng.
• Bí lông: Quả thẳng dài đẹp mắt, năng suất bí lông cao nên được nhiều nông dân trồng dưới dạng thương phẩm. Tuy nhiên giống bí này khi nấu lên kém phần đậm đà hơn bí trạch.
• Bí phấn: Đúng như cái tên, loại bí này có lớp phấn phủ bên ngoài lớp vỏ cứng. Quả bí phấn to, có thể tới vài kg/ quả, nhưng nhiều ruột.
• Bí đao đá: Loại bí này có lớp vỏ dày cứng như đá, được ưa chuộng vì quả dài, ít ruột, nên tận dụng được nhiều phần cùi để chế biến làm thực phẩm.

Như vậy, dù là bí đao hay bí xanh thì cuối cùng vẫn chỉ là một. Các tài liệu đều khẳng định, bí đao – bí xanh chỉ là những cái tên khác nhau của một loại rau quả phổ biến được trồng ở Việt Nam.

Tùy mỗi địa phương sẽ có những cách gọi riêng, không có quy định chung rằng đây là bí đao hay kia bí xanh. Theo đó, người miền Bắc quen với khái niệm bí xanh hơn còn người miền Nam, bí đao lại được gọi phổ biến hơn cả. Tại các nhà hàng, tùy vào văn phong người thiết kế menu mà bí xanh hay bí đao sẽ được lựa chọn nhằm mang lại sự hấp dẫn, mời gọi cho tên của từng món ăn.

Mọi cuộc tranh luận, mọi lý lẽ biện minh đều không thể thay đổi được kết quả rằng bí đao và bí xanh là hai tên của một giống cây . Quan trọng nhất, bí đao – bí xanh vẫn là giống cây dễ trồng, ít sâu bệnh, tốt cho sức khỏe, là sự lựa chọn lý tưởng cho những bữa cơm gia đình trong ngày hè oi bức.

Lợi ích tuyệt vời của bí đao đối với sức khỏe

Hạn chế nguy cơ thừa cân, béo phì

Một trong những lợi ích tuyệt vời nhất của bí đao chính là có thể giúp giảm cân, chống béo phì.

Nước ép bí đao giúp giảm cân

Trong bí đao chứa rất nhiều nước, ít năng lượng, mà lại hoàn toàn không chứa chút chất béo nào. Nhờ đó, khi ăn bí đao sẽ giúp bạn no lâu hơn mà lại không lo về lượng calo vừa nạp vào.

Hơn thế nữa, thịt của bí đao là những chất xơ dạng sợi, đây là loại chất xơ rất có lợi cho hệ tiêu hóa và đường ruột, chúng còn có khả năng làm giảm lượng mỡ thừa tích tụ bên trong cơ thể và ngăn những chất đường vào cơ thể chuyển hóa thành mỡ thừa, do vậy ăn bí đao thường xuyên sẽ giúp bạn có vóc dáng mảnh mai hơn đấy!

Giải độc gan và thanh nhiệt cơ thể

Bí đao có tính mát, ngọt dịu, do đó có công dụng giải độc, thanh nhiệt, tiêu đờm, lợi tiểu,…

Gan là một bộ phận rất dễ nhiễm mỡ, nhiễm độc tố, khi gan bị yếu đi thì khả năng dự trữ khoáng chất cũng như vitamin bên trong cơ thể cũng từ đó suy giảm theo, vậy nên việc giải độc gan cần diễn ra đều đặn và phương pháp dùng trà bí đao để giảm độc tố trong gan xưa nay đã được nhiều người tin tưởng áp dụng.

Bí đao có tính mát, ngọt dịu, do đó có công dụng giải độc, thanh nhiệt, tiêu đờm, lợi tiểu,...

Những người bị gan nhiễm mỡ, suy gan nên sử dụng trà bí đao thường xuyên để mang lại hiệu quả giải độc gan tốt nhất.

Cải thiện thị lực

Bí đao tốt cho thị lực

Trái bí đao có chứa hàm lượng vitamin B2 rất cao, nhờ đó, ăn bí đao giúp làm giảm những nguy cơ về rối loạn mắt, hỗ trợ làm giảm stress oxy hóa ở võng mạc.

Ngoài ra, bí đao còn giúp giảm nguy cơ về thoái hóa điểm vàng.

Tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể

Bí đao giúp tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể

Bí đao cung cấp đến 19% lượng vitamin C cần thiết cho cơ thể mỗi ngày. Nhờ đó, bí đao giúp cơ thể kích thích việc sản xuất bạch cầu, ngăn ngừa sự đột biến của các tế bào khỏe mạnh, làm ức chế tác động của các gốc tự do. Chính vì thế mà hệ miễn dịch của cơ thể được tốt hơn từng ngày.

Tốt cho tim mạch

Bí đao tốt cho tim mạch

Ngoài chứa vitamin B2 và C, lượng kali trong bí đao cũng rất nhiều, chính vì thế mà bí đao được gọi là “thực phẩm vàng” cho tim mạch. Ăn bí đao giúp làm giãn mạch hay giảm sự căng thẳng lên các mạch máu. Bên cạnh đó còn ngăn ngừa được nguy cơ về đột quỵ, đau thắt cơ tim...

Giúp phát triển chiều cao

Bí đao giúp phát triển chiều cao

Vitamin C đóng vai trò quan trọng cho xương, cơ bắp, các mô liên kết và mạch máu. Nhờ đó mà thúc đẩy sự phát triển xương trong cơ thể và chiều cao được cải thiện hơn.

Tốt cho não bộ

Bí đao tốt cho não bộ

Sắt trong bí đao đóng vai trò thiết yếu trong việc cấu tạo nên hemoglobin, giúp vận chuyển oxy trong máu đến các mô. 20% lượng oxy trong máu được vận chuyển sẽ hỗ trợ thực hiện những chức năng của não bộ, và đặc biệt là việc tạo ra nhiều nơ-ron thần kinh mới.

Từ đó, não bộ hoạt động một cách hiệu quả hơn và trí nhớ cũng cải thiện rõ rệt.

Bạn đang xem bài viết tại: Cẩm Nang Bếp

Tốt cho hệ tiêu hóa

Bí đao tốt cho hệ tiêu hóa

Trong bí đao có chất xơ dạng sợi, vô cùng tốt cho đường ruột, giúp hệ tiêu khỏe mạnh và ngăn ngừa táo bón, đau dạ dày, chướng bụng,…

Tác dụng trong làm đẹp

Ngoài những công dụng tuyệt vời cho sức khỏe thì bí đao còn được xem là ‘thần dược’ trong công cuộc làm đẹp da, trị mụn của chị em.

Bí đao có công dụng làm đẹp

Cao bí đao – phương thuốc ‘nhiệm màu’ từ xưa đến nay đều được phái đẹp tin dùng, do có nhiều vitamin A, B, C, E, các hoạt chất chống lão hóa và vô vàn các khoáng chất cần thiết cho làn da, giúp mang lại làn da trắng khỏe, căng mịn,…

Ngoài ra, cao bí đao còn cung cấp độ ẩm nhất định cho làn da, từ đó da ít bị đổ dầu và giúp ngừa mụn và sát khuẩn.

Bí đao lành tính nên chị em càng yên tâm hơn khi sử dụng vì chúng sẽ không gây kích ứng da mà lại còn phù hợp với mọi loại da, ai cũng đều có thể sử dụng.

Bạn đang xem bài viết tại: Cẩm Nang Bếp

Tác dụng chữa bệnh

Sâm bí đao có tác dụng chữa bệnh

Tính mát, khả năng thanh nhiệt, giải độc của bí đao có lợi cho người mắc các chứng bệnh lý hô hấp có ho và khạc đờm do nhiệt, bệnh tiểu đường, phù do thận, bệnh gan, phù khi mang thai.

Táo bón, ho, hen suyễn, viêm tấy đều có thể sử dụng bí đao trong thực đơn hàng ngày để thuyên giảm triệu chứng. Hạt bí, vỏ bí, lá bí, dây bí và cả hoa bí đều có thể làm thuốc và thức ăn hàng ngày.

Lượng natri trong bí đao rất thấp nên là thực phẩm an toàn, lành tính cho người mắc chứng xơ cứng động mạch, tiểu đường, bệnh động mạch vành tim, viêm thận, phù thũng, cao huyết áp và béo phì.

Cách dùng bí xanh

Thông thường, bí xanh được người dân nấu lên sử dụng như là một loại rau trong bữa ăn hằng ngày. Các món ăn được chế biến từ bí xanh thường thấy như bí nấu tôm/tép, bí xanh hầm giò heo, bí xanh xào trứng,…

Ngoài ra, bí xanh còn được sử dụng trong một số bài thuốc đông y như sau:

Thanh lọc, giải nhiệt

Nguyên liệu cần có:

• Bí đao (khoảng 0.5 – 1 kg) (lưu ý nên chọn bí xanh, già để nước được ngon hơn).
• Đường phèn.
• Lá dứa.
• Ngò già.
• Thục địa.
• Muối.

Các bước thực hiện:

• Bí rửa cho thật sạch, không gọt vỏ mà tiến hành cắt khoanh nhỏ, sau đó rửa lại với nước. Nên chọn bí già vì bí xanh khi nấu sẽ cho hậu chua nhẹ, không ngon như bí già.
• Nấu bí cùng 3 lít nước, thục địa. Khi bí gần nhừ ta cho thêm ngò dương và lá dứa vào nồi, ninh nhỏ lửa cho đến khi bí nhừ hẳn thì vớt ra. Dùng dụng cụ ép bí để lấy hết nước ra. Lược nước bí qua rây để bỏ đi những cặn và xác nguyên liệu. Thêm một tí muối để vị được đậm đà.
• Cho nước bí đao vào tủ lạnh để bảo quản và dùng trong khoảng 3 ngày sau khi nấu.

Trị viêm thận cấp tính, phù thũng

Nguyên liệu cần có:

• Vỏ bí xanh phơi khô 30g
• Bạch mao căn 30g.

Các bước thực hiện:

• Bỏ nguyên liệu vào siêu/ấm sắc thuốc, bỏ nước vào ngập mặt dược liệu. Sắc đến khi còn cỡ 1 chén nước thuốc.
• Sắc uống ngày 1 thang, uống nhiều ngày.

Bạn đang xem bài viết tại: Cẩm Nang Bếp

Trị đau lưng do chấn thương

Vỏ bí xanh khoảng 3g, sao vàng tán bột rồi uống, ngày 2-3 lần.

Trị tiểu đục ở nam giới, bạch đới ở nữ giới

Hạt bí xanh sao vàng, tán bột mịn, mỗi lần 9g, uống với nước cháo. Uống trong nhiều ngày.

Trị ung nhọt ở phổi hoặc ở đại tràng

Nguyên liệu cần có:

• Hạt bí xanh sao vàng 40 g.
• Bồ công anh, kim ngân hoa, ý dĩ (để sống) 40 g.
• Diếp cá 40g.
• Rễ lau 20g.
• Đào nhân, cát cánh, cam thảo, mỗi vị 10g.

Các bước thực hiện:

• Bỏ nguyên liệu vào siêu/ấm sắc thuốc, bỏ nước vào ngập mặt dược liệu. Sắc đến khi còn cỡ 1 chén nước thuốc.
• Sắc uống ngày 1 thang, uống nhiều ngày.

Bạn đang xem bài viết tại: Cẩm Nang Bếp

Các món từ bí đao giúp giảm cân, thanh nhiệt

Trà bí đao (sâm bí đao)

Sâm bí đao

Sâm bí đao vốn nổi tiếng là thức uống giải nhiệt vô cùng tốt cho cơ thể. Sâm bí đao có vị ngọt nhẹ khi nấu với đường phèn, kết hợp cùng mùi thơm dịu của lá dứa và bí đao. Bạn cũng có thể cho thêm la hán quả vào nấu cùng để tăng thêm mùi hương lẫn công dụng cho loại sâm này.

Nước ép bí đao

Nước ép bí đao

Nước ép bí đao kết hợp với chanh tươi chắc chắn sẽ là thức uống “khoái khẩu” cho ngày hè nóng bức. Vị chua chua từ chanh hòa cùng vị ngọt của bí đao tươi sẽ đập tan cái nóng mùa hè. Hơn thế nữa, đối với các chị em thì đây chính là lựa chọn sáng giá để giảm cân đấy nhé!

Canh bí đao

Canh bí đao, cà rốt thịt bằm

Mâm cơm của gia đình Việt quá quen thuộc với sự hiện diện của canh bí đao. Bạn có thể nấu bí đao cùng sườn heo, thịt nạc bằm, tôm tươi hoặc tôm khô,… để bồi bổ cho gia đình nhé. Từng thớ thịt mềm và từng miếng bí đao giòn ngọt tự nhiên khiến cho hương vị của canh bí đao thêm nồng nàn.

Bạn đang xem bài viết tại: Cẩm Nang Bếp

Lưu ý khi dùng bí xanh

Mặc dù bí xanh rất tốt cho cơ thể, tuy nhiên không phải cứ dùng nhiều nó là tốt. Dưới đây là một vài điểm cần chú ý khi bạn dùng bí xanh:

• Bí xanh có tính xà phòng rất cao. Vì thế nếu bạn ăn sống bí xanh hoặc uống nước bí xanh sống được xay như sinh tố để mong làm đẹp thì không nên vì tính chất xà phòng của bí xanh sống sẽ gây bệnh cho hệ thống tiêu hóa của bạn.
• Những người bị bệnh về dạ dày hay tính hàn không nên dùng bí xanh.
• Phụ nữ mang thai không nên ăn nhiều bí xanh. Đối với trẻ em và phụ nữ vừa mới sinh xong, hệ tiêu hóa còn yếu nên vào mùa đông, cần cân nhắc đối với bí xanh vì có thể gây khó tiêu.
• Không ăn bí xanh cùng giấm (sẽ bị giấm triệt tiêu các chất dinh dưỡng) hoặc đậu đỏ (vì làm tăng lượng nước tiểu đột ngột gây mất nước).

Qua bài viết trên, Camnangbep.com đã cung cấp cho bạn một số thông tin về lợi ích, công dụng và một số điều lưu ý khi sử dụng bí xanh. Nếu có bất kỳ thắc mắc gì liên quan đến sức khỏe, bạn hãy liên hệ ngay với bác sĩ để được tư vấn hướng giải quyết nhé!