Cao Bá Quát với Chi Mai

Đôi câu đối về mai của Cao Bá Quát mà thầy dạy chữ Hán đọc nhiều lần cho chúng tôi nghe đã in đậm trong đầu tôi, già nửa thế kỷ rồi mà sao mỗi lần thấy mai nở là tôi không giữ nổi xúc động .
Thập tải luân giao cầu cổ kiến .
Nhất sinh đê thủ bái mai hoa

Dịch nghĩa:

Bạn đang đọc: Cao Bá Quát với Chi Mai

Mười năm đi tìm gươm báu
Một đời chỉ biết cúi đầu trước hoa mai .

Cao Bá Quát với Chi Mai 4

Mai là hình ảnh tiêu biểu vượt trội của người quân tử : Tiết tháo, trung tín, ngoan cường, khí phách. Vì thế, Cao Bá Quát cúi đầu trước mai là cúi đầu trước hình tượng của người quân tử, cúi đầu trước khí phách hiên ngang, quật cường của người quân tử .
Nếu ai đã từng trồng mai, chơi mai, đều nhận thấy vẻ cao khiết của loài hoa này. Mai không sợ giá lạnh, không cần chăm bón nhiều. Một mình trơ trụi không còn một nhành lá, cành gầy như những que tăm, thoạt nhìn tưởng cành đã héo nhưng không phải thế, chỉ qua một đêm, một đêm thôi, người già cuộn chăn nằm nghe hình như có mưa phùn nhẹ và thế là đúng như Mãn Giác Thiền Sư ( 1052 – 1096 ) miêu tả trong câu kệ :
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai .
Dịch thơ :
Đừng tưởng đông tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai .
( Ngô Tất Tố dịch )

Cao Bá Quát với Chi Mai 5

Trong cuộc sống đầy sóng gió oan nghiệt, đầy bất công, bất khả kháng của Cao tiên sinh, hình ảnh hoa mai cứ lặp đi lặp lại, theo đuổi ông bất kể ở thực trạng nào .
Mai đeo đuổi theo ông suốt dặm dài thống khổ : Mai với ông khi còn ở chốn quan trường :
Đêm qua hoa mai nở
Ngoài tuy nhiên trăng sáng rồi
Sáng dậy trời yên bình

Biết là tuyết đã rơi.

( Thái Bá Tân dịch )
Mai cheo leo vách núi trên đường vào Nam chịu lưu đầy của triều đình, chỉ vì sửa mấy chữ trong “ quyển ” của thí sinh vì phạm huý :
Ngẫu hứng
Gieo hạt mai lên núi
Giống thanh tao tuyệt vời
Gặp mưa xuân xanh tươi
Thành bức tranh cho đời .
( Thái Bá Tân dịch )
Cầm mấy hạt mai ném lên vách núi, như cầm một nắm tư cách thanh tao của mình ném lên đá xanh để sau này thành bức tranh hoa mai ! .
Ôi Cao tiên sinh, chỉ có ông mới có cái khí cốt ngang tàn, thanh khiết, bạn với chi Mai giữa buổi tao loạn ấy mà thôi .

 Cao Bá Quát với Chi Mai 6 

Rồi khi ở chốn lưu đày, nhớ Tràng An, nhớ nhà, cha mẹ, vợ con … có người ngoài Bắc vào, ông hỏi chuyện mái ấm gia đình và khi đã biết mọi chuyện, ông hỏi cây tương lai nhà còn sống không ? Người khách cho biết, cây vẫn tốt tươi và ông yên tâm đưa vào thơ của mình .
Cây mai đã lớn, vẫn sau nhà
Mai theo ông vào trong thơ gửi bạn thân Phương Đình ( Nguyễn Văn Siêu ) :
Khóm trúc vườn xưa chờ thu đến
Bụi mai gác nhỏ một mình trông .
( Thái Bá Tân dịch )

Nhân ngày xuân, đạo diễn điện ảnh, NSND Đào Trọng Khánh đến thăm, chợt thấy nhành mai trong vườn nở, ông lấy giấy bút chép lại đôi câu đối của GS Vũ Khiêu tặng tôi, xin mạn phép cụ, tôi chép ra đây để bạn đọc thưởng thức cũng là thay lời kết về mai với Cao tiên sinh.

Mai trúc chưa quên tình bạn cũ
Giang hồ còn mấy mắt ai xanh .

Đồ Sơn, Rằm tháng Chạp năm Tân Mão